کاروانسرای سنگی زنجان
کاروانسرای سنگی زنجان،به ترکی ( داش کاروانسراسی ) در اواسط جاده کمربندی زنجان، روبروی پایانه قطار زنجان واقع شده‌است. عمر این کاروانسرا به عصر صفویه گشوده می شود و حال تحت عنوان رستوران سنتی مورد استعمال است. پلان این کاروانسرا به سبک چهار ایوانی است؛ حجره‌های آن در یک طبقه قرار گرفته‌اند و سقف‌‌ها از مدل قوسی می باشند.
استعمال از سنگ تحت عنوان مصالح با اهمیت در ساخت کاروانسرا سبب ساز شده‌است که این سازه با تیتر کاروانسرای سنگی و در لهجه خودمانی داش کاروانسرا پر اسم و رسم شود. این سازه از حیث اینکه فقط بنای باقیمانده از کاروانسراهای زنجان است دارای اهمیت فراوانی است.
این کاروانسرادر سال ۱۳۷۷ به وسیله اداره به جا مانده فرهنگی با شماره ۲۱۲۸ در فهرست اثر ها ملی کشور‌ایران به ثبت رسیده است. قدیمی ترین اثر تاریخی بر جای مانده از شهر زنجان، کاروانسرای سنگی می باشد که طبق قرائن و شواهدتاریخی متن های تاریخی یکی از سه کاروانسرایی می باشد که در دوران توان و حکومت صفویان در این خطه احداث شده است.
کاروانسرای سنگی تحت عنوان یک اثر وقف عام در محاوره روزانه مردمان این سامان به داش کاروانسرا پر اسم و رسم می باشد و در بیرون از بافت قدیمی شهر زنجان قرار گرفته که در زمان نه چندان دوری مشرف بر مزارع سرسبز و باغ ها میوه حومه شهر در محور ارتباطی غرب به شرق قرار داشته است.
نمایی زیبا از کاروانسرای سنگی زنجان
گفته می شود که فرمان روا عباس کبیر در مرحله کشور گشایی فرمان می دهد که در مسیر راه های ارتباطی و به مظور تقویت سیستم تجاری و بازرگانی که در آن زمان دوران رونق و شکوفائی خویش را می گذرانید. حدود ۱۰۰۰ کاروانسرا را بسازند که با اعتنا به اینکه اکثر مصالح آنان از سنگ بوده به کاروانسراهای سنگی مشهور و دارای شهرت شدند.
ژان باتیست تاورنیه یکی از بزرگترین سیاحان قرن هفدهم میلادی بود که دقیق ترین و مبسوط ترین نقشه های جغرافیایی دوران صفویه را تهیه می نمود و ضمنا ما‌را با وضع و اوضاع جغرافیایی و اقتصادی و سیاسی آن قوم عمیقاً آشنا می کند.
در بین سالهای ۱۶۳۲ ( میلادی ) تا ۱۶۶۸ شش مهاجرت به مشرق زمین داشته که در این مسافرت ها از ایران دیدن می کند. مسافرت های تاورنیه در حین سلطنت فرمان روا عباس دوم و پادشاه سلیمان صفوی انجام می گیرد.
وی در مسافرت، طومار خویش با ترجمه ابو تراب نوری در کاغذ هشتادم فصل ششم چنین می نویسد ( روز سپس باید از صحرای پست و بلندی گذشت که در آنجا وارد دره می شوند و به زنجان می رسند؛ زنجان شهر بزرگ و بد بنائیست ولی از کاروانسرای زیبایی برخوردار است ).
با توصیفی که این سیاح اروپائی ارائه می دهد بایستی کاروانسرای سنگی در وسط حکومت صفویان دایر و آباد بوده باشد. اکنون از کل ساخت و ساز این بنا برای عموم بیش از یک سوم باقی نمانده، از این رو تعیین و تشخیص سبک و سیاق دقیق و معماری و تزئینی آن بر ما نا مشخص و سخت می باشد.
کاروانسرای سنگی زنجان بیش از سه قرن عمر داراست و از جمله یادمانهای گران بهای بجای مانده از عصر صفوی است.
